واجب موسعواجب دارای زمان زاید بر وقت لازم برای انجام آن را واجب موسّع گویند. ۱ - تعریف واجب موسّعواجب موسع، از اقسام واجب موقت و مقابل واجب مضیَّق بوده و به واجبی گفته می‌شود که مقدار زمانی که شارع برای آن معین نموده است بیشتر از مقدار زمان لازم برای انجام آن است؛ برای مثال، زمان لازم برای خواندن نماز ظهر و عصر پانزده دقیقه است، ولی زمان تعیین شده برای آن، پنج الی شش ساعت می‌باشد. ۲ - امکان وقوع واجب موسّعدر امکان وقوع واجب موسّع، میان اصولی‌ها اختلاف است؛ برخی به استحاله و عدم امکان آن معتقدند، زیرا از سویی مسلّم است که وجوب، بدون منع از ترک نیست، و منع از ترک یا در ذات وجوب داخل است اگر ترکب آن را بپذیریم و یا لازمه لاینفک آن است اگر به بساطت وجوب معتقد شویم - و از سوی دیگر، مکلف، در واجبات موسَّع حق دارد عمل را در اول یا وسط وقت، ترک کند و فقط آخر وقت آن را به جا آورد، و این دو با هم سازگار نیست. اما اکثریت به امکان و وقوع آن معتقدند. ۳ - بیان مظفر در امکان وقوعمرحوم «مظفر» برای حل این مشکل می‌گوید: اگر در واجبات موسّع وجوب روی همان فرد از فعل رفته باشد که در اول، وسط و یا آخر وقت انجام می‌گیرد، اشکال وارد است، اما وجوب همواره به طبیعت تعلق گرفته و مطلوب مولا ایجاد «صرف الوجود» طبیعت است و در صورتی که وقت وسیع باشد، مکلف می‌تواند این صرف الوجود را در قطعه اول یا دوم از زمان و یا هر وقت دیگر که خواست، انجام دهد. از این رو این واجب، افراد متعدد طولی و تدریجی پیدا کرده و عقل، مکلف را میان افراد طولی مخیر می‌کند، چنان‌که در افراد عرضی هم، عقل وی را مخیر می‌کند. وی با این بیان، نظر دیگران را که گفته‌اند وجوب به اول وقت اختصاص دارد و اگر پس از آن انجام شود قضای آن عمل است، و یا گفته‌اند وجوب به آخر وقت اختصاص دارد و اگر کسی اول وقت به جا آورد فعل مستحبی انجام داده و یا عمل او متزلزل و معلق خواهد بود، مردود دانسته است. [۲]
شرح اصول فقه، محمدی، علی، ج ۱، ص ۲۰۶-۲۰۵.
[۳]
الوجیز فی اصول الفقه، زحیلی، وهبه، ص ۱۲۶.
[۴]
اصول الفقه الاسلامی، زحیلی، وهبه، ج ۱، ص ۵۰.
[۶]
کفایة الاصول، آخوند خراسانی، محمد کاظم بن حسین، ص ۱۷۷.
[۷]
کفایة الاصول، فاضل لنکرانی، محمد، ج ۲، ص ۵۰۹.
[۸]
سیری کامل در اصول فقه، فاضل لنکرانی، محمد، ج ۶، ص ۳۹۶-۳۷۳.
۴ - پانویس
۵ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۸۷۳، برگرفته از مقاله «واجب موسّع». رده‌های این صفحه : واجب موقت
|